خواص درمانی اُتْرُج
اُتْرُج
نام فارسی: اترج
نام عربی:الاُتْرُجْ
نام علمی: از خانواده Rutaceae از جنس Citrus
نام‌های دیگر: ریحان الماء
ماهیت: اترج میوه درختی استسقاء که ارتفاع آن به سه متر می‌رسد و دو گونه دارد: اترج کوچک، مشهور به ترنج و اترج بزرگ، مشهور به بالنگ می‌باشد. برگ درخت اترج، بیضی شکل و کشیده استسقاء و کناره‌اش دندانه‌های بسیار ریزی دارد. رایحه برگ این درخت، از برگ درخت لیموترش و درخت نارنج بیشتر است. شکوفه درخت اترج، صورتی، ولی گل آن سفید است و هر گل، پنج گلبرگ کشیده و کاملاً جدا دارد. گل اترج بسیار خوشبو است و رایحه‌ای غلیظ‌تر از بهارنارنج دارد. پوست میوه اترج زرد طلایی و خوش رایحه است و شحم میوه آن که میان پوست میوه و گوشت داخلی آن قرار دارد؛ سفید رنگ با طعمی تلخ و کمی شیرین است. گوشت آبدار میوه اترج، درون پولپ‌هایی تقریباٌ گوه‌ای شکل، نیم‌دایره‌ای شکل و مایل به هلالی‌شکل قرار دارد. این پولپ‌ها به وسیله پوسته‌هایی بسیار نازک، پوشیده شده‌اند و به صورت به هم چسبیده و هم مرکز رشد می‌کنند. گوشت میوه اترج، به ترشی لیموترش نیست، ولی تلخ‌تر از گریپ‌فورت است. میوه اترج، هسته‌های فراوانی دارد؛ هسته‌هایی سفید‌رنگ، کمی کشیده و نوک‌دار که در قسمت گوشتی میوه پراکنده شده‌اند. مغز هسته‌های اترج کمی تلخ است.
محل‌رویش: مناطق مدیترانه‌ای، هند، ایران، لبنان و بنگلادش است.
کاشت، داشت و برداشت: درخت اترج، آب و هوای گرم و کمی مرطوب را می پسندد و معمولاً تکثیرش از راه قلمه‌زدن صورت می‌گیرد. قلمه‌ها را اوایل بهار، در فواصل چهار متری از هر سو در محل اصلی می‌کارند. برای نگهداری از این درخت، تا حد امکان نباید ارتفاع آن از یک متر و نیم بیشتر شود؛ زیرا در سرمای غیر منتظره زمستان، آسیب می‌بیند. برخی در این مناطق، درخت اترج رادع در پناه درخت زیتون می‌کارند و در زمستان برای حفاظت از سرمازدگی، پای آن خاک می‌ریزند. در برخی مناطق، درخت اترج را از راه خوابانیدن تکثیر می‌کنند.
اجزای مورد استفاده و مشتقات: برگ، گل،میوه، هسته‌میوه، روغن‌برگ، روغن گل و روغن پوست میوه است.
مواد‌تشکیل‌دهنده: در پوست میوه اترج، روغنی فرار، حاوی لیمونن، دیپنتن و سیترال وجود دارد. برگ‌های درخت اترج، دارای کومارین، ایزوپیم پینلین و سیتروپتن است.
طبیعت: پوست زرد اترج در درجه اول گرم، و درجه دوم خشک است. شحم اترج شیرین، در درجه دوم سردوتر است، اما شحم اترج ترش، در درجه سوم سرد‌وخشک است. گوشت میوه اترج ترش، در آخر درجه دوم سرد و خشک است؛ در حالی که گوشت میوه اترج شیرین،سردوتر می‌باشد.تخم اترج، در اول درجه سوم گرم‌و‌خشک، و در درجه دوم خشک است. برگ و شکوفه آن در آخر درجه دوم گرم‌و‌خشک است. روغن پوست اترج، در درجه دوم گرم‌و‌خشک است.
نفع‌خاص: اترج برای تسکین حدت صفرا و خون، تقویت کبد و معده است.مغز هسته اترج به عنوان تریاق سموم و زهرهاست.
افعال‌و‌خواص: اترج، ملطف،قابض، مصفی روح طبیعی، مصفی خون از صفرا، مسکن قی صفراوی، مسکن و قاطع صفرای مره، مسکن حرارت احشاء، تریاق سموم و مسکن عطش است. پوست زرد اترج، مقوی قلب، مغز و کبد سرد، مقوی معده و احشاء، محلل ریاح، هاضم و مفرح می‌باشد. گوشت اترج ترش، ملطف، مقطع، جالی، دافع حرارت کبد و احشاء، مقوی معده گرم، مبهی، مشهی، مسکن حدت صفرا و خون، مفرح و مسکن عطش است. مغز هسته اترج محلل قوی، مجفف، مسهل، مدرحیض قوی، مفتح سدد گوش و ملطف می‌باشد.
برگ اترج، هاضم، مسخن معده، مقوی احشاء و مفتح سدد است. شکوفه اترج، افعال و خواصی مانند برگ آن دارد؛ ولی لطیف‌تر است. روغن پوست اترج، محلل‌اورام و ملطف است و خاصیت تریاقیت دارد. روغن شکوفه اترج، روغن برگ اترج و روغن پوست میوه آن، افعال و خواصی مشابه دارند؛ولی روغن برگ اترج، قوی‌تر است.اترج خفقان گرم ، اسهال صفراوی و کبدی، گزیدگی عقرب و افعی، یرقان و قوبا را بهبود می‌بخشد. اترج مانع ریختن صفرا به معده و امعاء می‌شود و زالوی مانده در حلق را خارج می‌کند. ضماد پخته‌شده میوه کامل اترج در سرکه، برای درد مفاصل، ورم و نقرس مفید است.
استشمام اترج باعث تفریح قلب و اعصاب و تقویت قلب می‌شود، همچنین برای مصونیت از هوایی وبایی بسیار سودمند استسقاء و به درمان خدر، بیماری‌های سینه و حلق، سرفه و بیماری‌های بلغمی کمک می‌کند.گوشت اترج ترش، قی و اسهال صفراوی و کبدی، خفقان گرم، خماری و سردرد را بهبود می‌بخشد؛ همچنین برای قلب گرم مزاجان مفید استسقاء و از ریختن صفرا به امعاء جلوگیری می‌کند. خوردن نان خیسانده شده در آب گوشت اترج، به بهبود سردرد و سرگیجه ناشی از ضعف، کمک می‌کند. خوردن غذای حاوی آب اترج، مالیخولیای گرم‌و‌خشک رادع التیام می‌بخشد. خوردن رب گوشت اترج، مشهی است و قی صفراوی را برداشت طرف می‌کند. قطور آب گوشت اترج در چشم برای رفع زردی چشم نافع است. غرغره جوشانده گوشت اترج در سرکه، زالوی مانده در حلق را خارج می‌کند. ضماد گوشت اترج، گزیدگی عقرب و افعی را التیام می‌بخشد. طلای آب گوشت اترج برای بهبود یرقان و قوبا مفید است.
خوردن پوست زرد اترج، به ویژه مربای آن که با عسل درست شده باشد-، حالت تهوع را بر طرف می‌کند. خوردن پودر پوست زرد اترج به همراه عسل، تریاق سموم است. نوشیدن عصاره پوست زرد اترج و شحم آن، گزیدگی افعی را التیام می‌بخشد.نوشیدن جوشانده پوست زرد و خشک شده اترج، قی صفراوی را برطرف می‌کند. جویدن پوست زرد اترج، دهان را خوشبو می‌کند. طلای خاکستر پوست زرد اترج، برای برص مفید است. شحم اترج، از صعود بخار به مغز جلوگیری می‌کند و برای کسانی که صفرای مرّه دارند سودمند است. شحم اترج، غذائیت بالای دارد و حرارت معده را دفع می‌کند.
خوردن مغز هسته اترج به همراه آب گرم، برای گزیدگی عقرب مجرب است و جنین مرده را دفع می‌کند. طلای مغز هسته اترج، اورام بلغمی را تحلیل می‌برد. سنون مغز هسته آن، باعث تقویت لثه می‌شود. نوشیدن جوشانده برگ اترج برای تنگی نفس بلغمی نافع است. روغن پوست اترج، عرق بدن را خوشبو کرده، مو را مجدد می‌رویاند. سعوط روغن پوست اترج، سردرد سردوتر، بیماری‌های سوداوی و شقیقه را بهبود می‌بخشد.
مضمضه این روغن،دندان‌درد را تسکین می‌دهد. استشمام آن، ضررهای آب و هوای وبایی را برطرف می‌کند. تدهین روغن پوست اترج، به درمان استرخاء، فلج، لقوه، رعشه، گرفتگی عضلات، درد مفاصل، عرق‌النساء، درد کلیه و مثانه، بیماری‌های سرد عصبی و تب کمک می‌کند. روغن مغز هسته اترج، سریع نفوذ می‌کند. خوردن و طلای روغن مغز هسته اترج، برای درمان بواسیر بسیار موثر است.
مقدار‌مصرف: خشک آن تا پنج درهم؛ مربای آن تا پنج مثقال.
مضرات: مجموع اترج، مضر کبد و مغز گرم مزاجان است و باعث سردرد می‌شود. زیاده‌روی در خوردن پوست زرد اترج، باعث هضم نشدن آن می‌شود. شحم اترج، دیرهضم و غلیظ است، دیر از معده می‌گذرد، به معده سرد و ضعیف زیان می‌رساند، باعث نفخ و قولنج می‌شود. گوشت اترج ترش، مضر سینه، اعصاب و سوداوی مزاجان است. مغز‌و‌اعصاب هسته اترج برای زنان‌باردار، ضرر دارد.
مصلحات‌و‌تدابیر: عسل، بنفشه برای مجموعه اترج است. شحم و گوشت اترج باید باهم خورده شود.اترج را باید زمستان با عسل، تابستان با قند، و موسم بارش با زنجبیل و نمک سنگ، خورد. مصلح شحم اترج، مربا کردن آن با عسل و شکر است. مصلح گوشت اترج ترش برای سینه و اعصاب، شربت خشخاش و برای سوداوی مزاجان، شکر است.
بدل: آب نارنج و لیمو ترش برای آب گوشت اترج ترش است.
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه